Mag het een onsje minder?

Ik slikte anti-depressiva. Zo. Dat is eruit. Ik schaamde mij er eerst voor. Maar het leven was gewoon zo donker zonder. Ik werd vaak s’ochtends wakker met een gevoel van ‘moet ik nou weer een dag verder met dit stinkleven?’ Ik kon zo opzien tegen weer een dag met mijn beperkingen dat ik meer en meer ging fantaseren over hoe ik mijzelf van het leven kon beroven. En zo kwam het dat de psycholoog mij aanraadde eens met de psychiater te praten. Dus, dat deed ik. En toen slikte ik opeens een periode elke dag twee kleine pilletjes.

Verzuipen in de somberheid

Maar dat ging niet zonder slag of stoot. Ik herinner me dat ik ze eerst elke dag stiekem door de wc spoelde. Ik wilde me niet laten beïnvloeden door een medicijn. Dat was voor zwakkelingen. Ik moest mijn eigen problemen gewoon onder ogen komen, vond ik. En zo’n pil ging mijn leven echt niet opeens beter maken. Totdat mijn omgeving erachter kwam. Toen ben ik een aantal maanden gestopt om te ontdekken dat ik zonder antidepressiva verzoop in mijn sombere gevoelens.

Geen  ruimte voor rampspoed

Hoe kwam het nu dat ik zo depressief werd en alleen nog maar aan de dood kon denken? Tuurlijk, de belangrijkste oorzaak is nog steeds de beperking waarmee ik te maken heb. Ik ben maatschappelijk gezien blind geworden omdat ik nog maar vijf graden zie door mijn hersenletsel. Ik moet dagelijks dealen met de gevolgen daarvan. Dat is buitengewoon zwaar en op zich al reden genoeg voor een flinke doses depressiviteit. Maar, een andere reden heeft toch ook te maken met de cultuur waarin we leven. Ook ik ben het product van een cultuur die geen ruimte lijkt te hebben voor rampspoed, tegenslag of zelfs maar somberheid of depressiviteit. Zeker in de kerstperiode, de tijd waar de Allerhande weer het ‘ware kerstgevoel’ ademt en iedereen gelukkig lijkt in de glossy kerstmagazines in de winkels. Dan denk ik wel eens: pfff mag het een onsje minder? Het leven lijkt voor veel meer mensen te zwaar te zijn geworden en het slikken van antidepressiva is exponentieel toegenomen in de laatste decennia. Waarom?

Jij bent verantwoordelijk

Dat komt voor een heel groot deel door de verwachtingen die de huidige cultuur ons voorhoudt van wat we met ons leven zouden moeten én kunnen bereiken. We leven in een meritocratie: een samenleving waar je overal zelf verantwoordelijk voor bent en waar de sky de limit is. Jij bent de baas over jouw leven. Jij bent verantwoordelijk voor je eigen succes. En, het leven moet geweldig zijn! Groots en meeslepend. We gaan van de ene kick-ervaring naar de andere en we jagen bijna obsessief naar geluk. Ook ik was daar schuldig aan. Ook ik was gefocust op geluk. Ik moet en zal gelukkig zijn! Dat was ergens mijn uitgangspunt en mijn streven. Dat is best lang vol te houden zolang je ambities aardig overeenkomen met de werkelijkheid waarin je leeft. Maar als dingen tegenzitten, of je werkelijkheid verandert, wordt dat even wat lastiger. En soms zit het leven gewoon tegen. Soms gebeuren er dingen die nu eenmaal moeilijk zijn. Je krijgt een ziekte die niet meer weggaat, je ouders gaan uit elkaar of je verliest je baan en financiële zekerheid. En dan?

Een beetje ongelukkig zijn

Gaandeweg kom ik erachter, dat er helemaal niets mis is met een beetje ongelukkig zijn. Sterker nog, het is heel menselijk en heel gezond. Zo schrijft Dirk de Wachter, een bekende psychiater uit België: “Ik pleit voor een beetje ongeluk. Een beetje ongelukkig zijn richt mij op mijn beperktheid.” Mijn beperktheid zorgt ervoor dat ik hulp nodig heb van anderen. Ik ben ten diepste een relationeel wezen. Ik besta door de relaties die ik heb. Met mijn partner, mijn kinderen, mijn familie, mijn vrienden. Dankzij hen ben ik er. En dat is iets heel kostbaars.

Wat is een zinvol leven?

Ten diepste hebben wij mensen behoefte aan betekenis. Daarin verschillen we fundamenteel van alle andere dieren. Dirk de Wachter zegt het zo: ”Een hond ‘hondt’. En een kat kat.” Oftewel, dat is wat ze zijn en wat ze doen. Maar een mens heeft het vermogen te reflecteren op zijn eigen bestaan. Dat doet een hond of een kat niet. Een hond heeft s’ochtends niet zoiets van ‘moet ik nou weer een nieuwe dag aangaan?’ Of een kat heeft niet het gevoel ‘meer rust en tijd voor zichzelf nodig te hebben’. Wij wel! Een mens kan een stap achteruit doen om te zien ‘wie ben ik en wat heb ik nodig?’ Of ‘waar wil ik naartoe?’ Naast behoefte aan betekenis wil de mens ook zinvol zijn. Maar wat is een zinvol leven? Niet zozeer de vraag ‘wat is de zin van het leven?’ Die vraag is veel te groot en te abstract. Maar wat is een zinvol leven? Met die vraag kan ik beter uit de voeten. Ik denk dat we de ‘zin’ vinden in de relatie tot de ander. Ik kom erachter dat een zinvol leven een leven is waarin ik bijdraag aan het welzijn van de mensen om mij heen. Het leven draait niet om geluk. Als ik dat centraal stel, word ik er geheid miserabel van. Maar als ik centraal zet dat ik leef voor het welzijn van anderen, heel misschien krijg ik er dan op de koop toe een beetje geluk bij cadeau.